NATO’nun temel odak noktası geleneksel olarak askeri ve güvenlik konuları olsa da iklim değişikliği de dahil olmak üzere geleneksel olmayan güvenlik sorunlarını ele almanın önemini giderek daha fazla kabul etmiştir. İttifakın genel hedef ve önceliklerini belirleyen Stratejik Konseptleri Soğuk Savaş sonrası dönemde iklim değişikliğini bir güvenlik sorunu olarak kabul edecek şekilde gelişmiştir. NATO’nun Stratejik Konseptleri, üye devletlerin ve askeri kuvvetlerin iklim değişikliği de dahil olmak üzere bir dizi zorluğa karşı dayanıklılığını artırmanın önemini vurgulamaktadır.
Bilindiği üzere, iklim değişikliği kaynak kıtlığına, gıda güvensizliğine ve nüfusun yer değiştirmesine katkıda bulunarak mevcut güvenlik risklerini daha da arttırmaktadır. Bunun yanı sıra, askeri operasyonları ve altyapıyı etkileyebilecek daha sık ve şiddetli aşırı hava olaylarına da yol açmaktadır. Bu çerçevede, NATO iklim değişikliğinin altyapıyı, lojistiği ve hazır olma durumunu etkileyebileceği göz önünde bulundurmaya başlamıştır. İklim değişikliğinin potansiyel olumsuz etkilerini planlama ve altyapı geliştirme çalışmalarını gündemine almıştır. Dolayısıyla, iklim değişikliği ile mücadele ve uyum konusu NATO’nun odaklandığı bir güvenlik meselesi olarak artık net şekilde ortaya çıkmıştır. Dahası, NATO’nun askeri operasyonlar ile altyapının karbon ayak izini azaltma çabaları daha geniş iklim hedefleriyle uyum göstermektedir. NATO üyesi ülkeler askeri faaliyetlerden kaynaklanan sera gazı emisyonlarını azaltmayı taahhüt etmişlerdir. Bu gerçekleştiğinde küresel ölçekte emisyonların azaltılmasına katkıda bulunacaktır.
Diğer yandan, günümüzde kasırgalar ve seller gibi iklim değişikliğinin etkilerinin önemli insani etkileri belirginleşmeye başlamıştır ve bunların ortaya çıkarttığı yıkım ve güvenlik sorunlarıyla mücadelede ordulara önemli görevler düşmektedir. NATO’nun Stratejik Konseptleri de bu tür çevresel sorunlara karşı İttifak çerçevesinde eşgüdümlü ve etkili bir yanıt verilmesi gereğini kabul etmeye başlamıştır. Bu kapsamda, İttifak insani yardım ve afet yardımı için iklimle ilgili acil durumlara yanıt olarak devreye sokulabilecek yetenekler geliştirmektedir. NATO’nun birincil misyonu savunma ve güvenliğe odaklanmaya devam etmekle birlikte, iklim değişikliğinin bu alanları önemli ölçüde etkileme potansiyeline sahip olduğu artık kabul edilmektedir. Sonuç olarak, NATO’nun Stratejik Konseptleri iklim değişikliğini bir güvenlik sorunu olarak içerecek şekilde genişlemiştir ve İttifak üyelerinin iklim direncini artırmak, karbon ayak izini azaltmak ve iklim değişikliğinden etkilenen değişen güvenlik ortamına uyum sağlamak için adımlar atmaktadır.
Tarihsel olarak bakarsak, 1999 Stratejik Konseptinde İttifak, vazgeçilmez savunma boyutunun yanı sıra siyasi, ekonomik, sosyal ve çevresel faktörlerin de önemini kabul eden geniş bir güvenlik yaklaşımına bağlı olduğunu kabul etmiştir. 2010 Stratejik Konseptinde ise sağlık riskleri, iklim değişikliği, su kıtlığı ve artan enerji ihtiyacı gibi temel çevresel ve kaynak kısıtlamalarının NATO’yu ilgilendiren alanlarda gelecekteki güvenlik ortamını daha da şekillendireceği ve NATO’nun planlama ve operasyonlarını önemli ölçüde etkileme potansiyeline sahip olacağını kabul edilmiştir.
Son olarak, 2022 Stratejik Konsepti teknolojik yenilik ile iklim değişikliğinin insan güvenliği ile İttifakın son yıllarda öne çıkarttığı “Kadın, Barış ve Güvenlik” gündeminin uygulanması gibi konularda NATO’nun temel görevleri açısından önem taşıdığı vurgulanmıştır. 2022 Stratejik Konseptinde iklim değişikliğinin güvenlik üzerindeki etkileri, “ tehdit ve zorluklar” arasında yer almıştır. Ayrıca, NATO’nun Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki güney komşularının halihazırda çeşitli güvenlik, demografik, ekonomik ve siyasi zorluklarla karşı karşıya olmaları nedeniyle iklim değişikliğinin etkilerine kırılgan kurumlar, acil sağlık sorunları ve gıda güvensizliği nedeniyle daha yoğun maruz kaldıkları da vurgulanmıştır.
Öte yandan, 2022 Stratejik Konsepti, iklim değişikliğini müttefiklerin güvenliği üzerinde “derin etkileri olan, çağın belirleyici sorunu” olarak ifade etmesiyle de öne çıkmaktadır. İklim değişikliğinden bir tehdit çarpanı olarak bahseden Stratejik Konsept, artan sıcaklıklar, deniz seviyelerinin yükselmesi, orman yangınları ve daha sık aşırı hava olaylarına neden olması hasebiyle, iklim değişikliğini toplumların yapısını bozan, güvenliği zayıflatan ve vatandaşların yaşamları ve geçim kaynaklarını tehdit eden bir sorun olarak nitelenmektedir. Ayrıca, iklim değişikliğinin silahlı kuvvetlerin çalışma şeklini de olumsuz etkilediği ifade edilmektedir. Altyapının ve üslerin iklim değişikliğinin etkilerine karşı savunmasız olduğu hatırlatılırken, günümüzde orduların afet yardımına daha sık çağrıldığı da vurgulanmaktadır.
NATO özellikle Soğuk Savaşın ardından uluslararası sistemdeki gelişmelere bağlı olarak yapısını yeniden biçimlendirmeye ve gündemini genişletmeye özen göstermiştir. Bu kapsamda günümüzde de iklim değişikliğinin etkileri ve bunlarla mücadelede silahlı kuvvetlerin ve İttifakın rolü son yıllarda üzerinde durulan konular arasına girmiştir. Bireyleri ve devletleri etkileyen pek çok sonucu nedeniyle orduların devreye girmek zorunda kalmaları ve çeşitli etkileriyle orduların hareket alanını sınırlandırması nedeniyle NATO, kaçınılmaz şekilde iklim değişikliğini bir güvenlik meselesi olarak kabul etmek ve uyum çalışmalarını buna yönelik şekilde devreye almak zorunluluğunu görmüş ve ona göre pozisyon almıştır.
Ek Okumalar:
Rico, Lucía García, NATO and Climate Change: A Climatized Perspective on Security, Cambridge, Belfer Center for Science and International Affairs Harvard Kennedy School, 2022, https://www.belfercenter.org/publication/nato-and-climate-change-climatized-perspective-security
Lippert, Tyler H., NATO, Climate Change, and International Security A Risk Governance Approach, 2019, Springer International Publishing.
Kertysova, Katarina, Implementing NATO’s Climate Security Agenda: Challenges Ahead, NATO Review, 2023, https://www.nato.int/docu/review/articles/2023/08/10/implementing-natos-climate-security-agenda-challenges-ahead/index.html#:~:text=In%20regards%20to%20mitigation%2C%20NATO,easier%20to%20overcome%20than%20others.
Tartışma Soruları:
- NATO çevreyi bir güvenlik meselesi olarak değerlendirmekte midir?
- NATO’nun 2022 Stratejik Konsepti’nde iklim değişikliği nasıl ele alınmaktadır?