Ders 2. Stratejik Çalışmaların Doğuşu
Stratejik Çalışmalar bağımsız bir araştırma alanı olarak İkinci Dünya Savaşı’nın ardından başlayan nükleer silahlanmanın etkisiyle ABD’de doğmuştur. ABD’nin Hiroşima ve Nagazaki’ye attığı atom bombalarıyla İkinci Dünya Savaşını bitirdiği 1945 yılı ile öncesi arasında önemli bir farklılık yaratan bu dönüşüm stratejik çalışmaların bir disiplin olarak doğmasını sağlamıştır. Esasında strateji düşüncesi bakımından antikçağdan 1945 ve sonrasına bakıldığında geçmiş stratejik düşünce geleneğinin etkisini rahatlıkla tespit edebiliriz (Bkz. Modül 1, Klasik Dönemde Stratejik Düşünce ve Modern Dönemde Stratejik Düşünce). Buna karşılık, stratejik çalışmaların bağımsız bir akademik disiplin olarak ortaya çıkması yukarıda ifade edilen dönüşümün önemli bir göstergesidir.
Öncelikle nükleer silahların varlığı, kuvvet kullanma seçeneği dışındaki stratejilere, dolayısıyla da klasik stratejilerden farklı olarak sivil uzmanlara duyulan ihtiyacı doğurmuştur. Bu uzmanlık, herhangi bir nükleer başlığın teknik özelliklerinin araştırılması veya tahrip gücünün hesaplanmasından, karşı tarafın niyetinin ortaya çıkartılması ve ardından atılacak adımların tespitine, hangi ateşleme sisteminin maksimum faydayı yaratacağından hangi durumlarda ilk vuruştan kaçınılacağına kadar geniş bir yelpazede farklı konularla ilgilenilmesini gerektirmiştir. Bu çerçevede nükleer dönemde artık çok daha fazla stratejinin askeri olan ve olmayan unsurları arasında köprü kurabilen uzmanlara ihtiyaç ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede bir araya gelen ağırlıklı olarak fizikçiler ve sosyal bilimcilerden oluşan bir uzmanlar grubu stratejik çalışmaların doğuşunu tetiklemiştir (Buzan ve Hansen, 2009: 66).
Strateji Çalışmalarının Kapsamı ve Tarihsel Gelişimi, Sinem Akgül Açıkmeşe
Stratejik çalışmaların bağımsız bir disiplin olarak doğuşunda, özellikle ABD üniversitelerinde strateji ve askeri güvenlik gibi konuların müfredata eklenmesi ve zamanla bu derslerin ağırlığının artması ile Savaş ve Barış Çalışmaları Enstitüsü (Institute of War and Peace Studies, 1951) gibi araştırma merkezlerinin kurulması da etkili olmuştur. Üniversitelerde Siyaset Bilimi bölümleri strateji çalışılabilmesi amacıyla matematik (örneğin, Albert Wohlstetter), fizik ve kimya gibi sosyal bilimler dışından profesörleri bünyelerine katmaya başlamıştır. Benzer şekilde, ulusal güvenlik odaklı yayın yapmak üzere International Organisation (1947) ve World Politics (1948) gibi hala yayın hayatına devam eden akademik dergiler yayımlanmaya başlamıştır (Baldwin, 1995: 121).
Bu dönemde stratejik çalışmaların gelişmesinde önemli etkisi olan, üniversitelerden bağımsız düşünce kuruluşlarının (think tank) kuruluşuna da tanık olmaktayız. Bunun ilk örneği 1948’de ABD’de kurulan RAND (Research and Development Corporation) olmuştur. RAND ilk olarak 1946’da Amerikan hava kuvvetlerinin desteğiyle ABD silahlı kuvvetlerinin bir projesi olarak hayata geçirilmiş, ardından 1948’de bağımsız bir düşünce kuruluşu haline gelmiştir. Stratejik çalışmaların sistematik şekilde çalışılması misyonuyla çalışan RAND, Soğuk Savaş yıllarında ABD karar mekanizmaları üzerinde çok etkili olmuştur. Bernard Brodie, Alexander George, Herman Kahn, Andrew Marshall, Thomas Schelling ve Albert Wohlstetter gibi dönemin en önemli isimleri RAND ile ilişkili olmuştur.
Kaynak: Aydın ve Atalay (2011), s. 25.
Stratejik çalışmalara dair ilk eserler de bu dönemde yayınlanmaya başlanmıştır. Bernard Brodie’nin 1949’da World Politics dergisinde yayınlanan “Bilim olarak Strateji” (Strategy as Science) başlıklı makalesi, stratejik çalışmaların bağımsız bir bilimsel alan olması gereğine odaklanması açısından öncü bir çalışmadır. Makalede stratejinin hak ettiği bilimsel muameleyi ne orduda ne de dışında görmediğini öne süren Brodie, stratejinin bilimsel bir alan olarak ele alınmamasının savaşta bedeli olacağına dair uyarıda bulunmakta (Brodie, 1949: 468) ve stratejik çalışmaların bağımsız bir araştırma alanı olarak önemine vurgu yapmaktadır.
NATO Stratejilerinin Gelişimi, Ömer Önhon
Yine Brodie’nin Arnold Wolfers, Percy Corbet ve William Fox ile 1946’da hazırladığı “Mutlak Silah: Atom Gücü ve Dünya Düzeni” (Absolute Weapon: Atomic Weapon and World Order) başlıklı kitap da bu dönemde ortaya koyulan stratejik çalışmaların ilklerindendir. Teknik detayları yanında temel olarak nükleer gücün savaşın anlamını değiştirdiği ve artık kaybeden kadar kazananın da yok olabileceği ve bu durum karşısında nasıl bir yol (strateji) izlenmesi gerektiğinin açıklandığı, nükleer silahların kontrolünün de içerildiği bu çalışmanın merkezinde yine stratejik çalışmaların önemine vurgu vardır. Brodie, içinde bulunulan nükleer gerçeklikte bir felaketin yaşanmasını önleyebilecek araçların ancak çok ciddi ve titiz çalışmalarla bulunabileceğini vurgularken (Brodie, 1946: 13), stratejik çalışmalar alanının doğuşunu da hazırlamaktadır.
Brodie’nin kitabı “Mutlak Silah” başlığını taşısa ve 1946 gibi erken bir tarihte yazılmış olsa da stratejik çalışmaların doğduğu ilk dönemde nükleer silahlanma ve nükleer savaş henüz stratejik çalışmaları hakimiyeti altına almamıştı. Bu ‘stratejik çalışmaların altın çağı’ olarak adlandırılan ikinci dönemde, yani 1950’li yılların ortasında gerçekleşecektir. İlk dönemde çalışmalar kapsam bakımından zengindi farklı araştırma gündemlerine açıktı. Dünyayı iki kutba bölen ve çatışmaya sürüklemesi muhtemel güvenlik ikileminin farkında olmak bu dönemde daha ihtiyatlı politika ve stratejilerin öne çıkarılmasını getirmiş ve bu çabanın bir parçası olarak, askeri ve askeri olmayan araçların birleştirilmesine önem verilmişti. Yine askeri güvenlik ile ekonomik refah ve bireysel özgürlük gibi diğer ulusal hedefler arasındaki denge de odak noktası olmuştu (Baldwin, 1995: 122).
Tartışma Soruları:
1. Stratejik çalışmaların doğuşu neden sivil stratejistleri gerektirmiştir?
2. Stratejik çalışmaların bağımsız bir disiplin olarak doğuşunun ABD kurum ve üniversitelerinde gerçekleşmiş olmasını nasıl açıklarsınız?
3. İlk stratejik çalışmaların kapsadığı konular temel olarak nelerdir?
Kaynaklar ve Ek Okumalar
Mustafa Aydın ve A. Haluk Atalay (der.). Strateji ve Güvenlik. Eskişehir, Anadolu Üniversitesi, 2011.
Barry Buzan ve Lene Hansen. The Evolution of Security Studies. Cambridge, Cambridge University Press, 2009.
Bernard Brodie (der.). Absolute Weapon: Atomic Weapon and World Order. New Haven, Yale Institute for International Studies, 1946.
Bernard Brodie. “Strategy as Science”, World Politics, 1 (4), 1949, 467-488.
David Baldwin. “Security Studies and the End of the Cold War”, World Politics, 48 (1), 1995, 117-141.
John Garnett. “Strategic Studies and Its Assumptions”, Contemporary Strategy: Theories and Policies, John Baylis (der.), Londra, Croom Helm, 1987 içinde.